Tưởng tượng rằng một đám tế bào T, vốn là tế bào “cảnh sát” của hệ miễn dịch, sau khi nhận được tín hiệu về việc cơ thể đang bị virus xâm phạm, phải đi truy lùng một vùng có chứa các tế bào bị nhiễm virus mà bị xen lẫn với tế bào khoẻ mạnh khác. Việc của tế bào T này không đơn thuần chỉ là đi phá huỷ cả một vùng mô chứa hỗn tạp các tế bào, mà là là tiêu diệt những tế bào bị nhiễm virus, và để yên cho các tế bào khoẻ mạnh khác. Vậy làm thế nào để nó nhận diện được đâu là mục tiêu cần tiêu diệt? Trong bài viết này, chúng tôi sẽ đề cập tới kháng nguyên như là một “giấy tờ tuỳ thân” của tế bào, và phức hợp trình diện kháng nguyên như là phương thức mà các tế bào phải trình diện “giấy tờ tuỳ thân” của chúng cho tế bào T. Ngoài ra, các chức năng tương tự khác của phức hợp trình diện kháng nguyên cũng được đề cập tới.

1. Kháng Nguyên và phức hợp trình diện kháng nguyên 

Kháng nguyên (antigen) là khái niệm được nhắc đến rất nhiều trong thời gian gần đây, khi mà dịch bệnh COVID-19 đang là một mối thách thức với nhiều quốc gia. Chính vì vậy, nhu cầu xét nghiệm nhanh cho COVID càng tăng cao. Trên thực tế, một vài phương pháp kit xet nghiệm nhanh COVID-19 thường được nhắc đến là hoạt động dựa trên nguyên lý nhận diện kháng nguyên của COVID – bởi kháng nguyên thường được coi như là dấu ấn sinh học cho COVID-19. Tuy nhiên, vai trò của kháng nguyên trong cơ thể của con người lại là một kiến thức sinh học vốn ít được biết đến với đại chúng, và việc cơ thể ta nhận biệt được kháng nguyên thông qua phức hợp trình diện kháng nguyên lại càng ít hơn. Trước tiên, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu kháng nguyên là gì và từ đó, chúng ta sẽ đi đến định nghĩa phức hợp trình diện kháng nguyên. Hiểu được vai trò của phức hợp này giúp chúng ta phần nào hiểu được cách cơ thể chống lại và nhận biết được tế bào nhiễm virus như thế nào.

1.1. Kháng nguyên

Kháng nguyên (antigen) là khái niệm dùng để chỉ chung tất cả những phần tử protein, peptides, hoặc là polysaccharide có nguồn gốc từ cả bên trong lẫn bên ngoài cơ thể con người. Đối với kháng nguyên của cơ thể người, đây đơn thuần là protein hay polysaccharide xuất phát từ trong tế bào, được đưa ra ngoài thành tế bào và giữ lại bởi phức hợp trình diện kháng nguyên loại I ((Major histocompatibility complex Class I), chúng ta sẽ đề cập đến khái niệm này sau. Đây là một trong 2 loại phức hợp nằm trên thành tế bào.

Đối với kháng nguyên ngoại lai, sự hiện diện của nó bên trong cơ thể huy động hệ miễn dịch để nhận dạng và tấn công nó. Trong bối cảnh COVID-19, kháng nguyên có thể là protein gai trên bề mặt virus (Hình 1)